ئێران وڵاتێکە کە خاوەنی فرەچەشنی نەتەوەیی و کولتووری زۆرە، کە نەتەوەکانی خاوەن شوناس و ڕەسەنایەتی دەوڵەمەند لە بەشە ڕۆژئاواییەکانیدا دەژین. کورد یەکێک لەو گەلە ڕەسەنانەیە کە بە درێژایی مێژوو هەمیشە ڕۆڵێکی گرنگی لە فەرهەنگ و هونەر و مێژووی ئێراندا گێڕاوە. شاره کوردنشینەکانی ئێران نەک هەر له ڕووی جوگرافییەوه گرنگیان زۆرە، بەڵکوو له ڕووی فەڕهەنگی و کۆمەڵایەتیشەوە له نێو شارەکانی دیکەی وڵاتدا پێگەیەکی تایبەتیان هەیە.
ئەم شارانە بە داب و نەریت و مۆسیقا و جل و بەرگ و زاراوەی تایبەت بە خۆیان، وەک خۆرە زێڕینەیەکی کولتووری وان و هەریەکەیان بەش بە خۆی خاوەن سەرنجە و تایبەتمەندی ناوازەی خۆی هەیە.
پێرستی شارە کوردنشینەکانی ئێران
شارە کوردنشینەکانی ئێران زۆرتر هەڵکەوتوونەتە ڕۆژئاوای وڵاتی ئێران و هەریەکەیان ڕۆڵێکی گرنگی لە پاراستن و پەرەپێدانی کولتووری کوردیدا هەیە. لێرەدا ئاماژە بەو شارانە دەکەین کە بەتەواوی یان بەشێکیان کوردن.
پارێزگای کوردستان:
- سنە
- سەقز
- بانە
- مەریوان
- دیواندەرە
- بیجار
- کامیاران
- قوروە
- سەوڵاوا
پارێزگای کرماشان:
- کرماشان
- ئیسلام ئاوای ڕۆژئاوا
- پاوە
- جوانڕۆ
- ڕەوانسەر
- سەلاسی باوەجانی
- سەرپۆل زەهاو
- قەسر شیرین
- گیلانی ڕۆژئاوا
- سەحنە
- هەرسین
پارێزگای ئیلام:
- ئیلام
- دێهلۆڕان
- دەرەشەهر
- مەلکشاهی
- بەدرە
- ئابدانان
- مێهران
- شیروان و چەرداوڵ
پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژئاوا:
- مەهاباد
- بۆکان
- سەردەشت
- پیرانشار
- ئۆشنەویە(شنۆ)
- نەقەدە
- سەلماس
- ئورومییە(ورمێ)
دانیشتووانی زۆرێک لەو شارانە بەتەواوی کورد نین و بەزۆری تورک یان نەتەوەکانی دیکەش دەگرێتەوە، بەڵام کورد له هەموو ئەو شارانەدا و گوندەکانی دەوروبەری، به کولتوور و زمانی کوردی خۆیەوە، بە ماوەی چەندین سەدە ئامادەییەکی بەرچاوی بووە. ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی کە ئەم ناوچەیانە وەک یەکێک لە ناوەندی سەرەکی و فەرهەنگی و مێژووییەکانی کورد لە ئێراندا بناسرێن. لە خوارەوە زانیاری زیاتر لەسەر ئەم شارە گرنگانە دەخەینەڕوو.
سنە
سنە ناوەندی پارێزگای کوردستان و وەک یەکێک لە گرنگترین شارە کوردنشینەکانی ئێران دێتە ئەژمار. ئەم شارە جگە لە پێگەی سیاسی و ئێداری و بە ناوەندی سەرەکی فەرهەنگ و هونەر کوردی دادەنرێت. مۆسیقای نەریتی کوردی، پیشە دەستییەکانی، لەوانە فەرش و گڵیم و هەروەها تەلارسازی مێژوویی، شوناسێکی تایبەتی بە شار سنە بەخشیوە. بوونی زانکۆ و ناوەندەکانی خوێندن لەم شارەدا وایکردووە سنە ببێتە یەکێک لە جەمسەرە زانستییەکانی ناوچەکە.
لە ڕووی مێژووییەوە شاری سنە لە سەردەمی سەفەڤیدا دامەزرا و بە تێپەڕبوونی کات بووە ناوەندی حوکمڕانی ناوچەیی. ئاسەوارە مێژووییەکانی وەک کۆشکی کۆن و بازاڕە نەریتییەکان و ژمارەیەکی زۆر لە مزگەوتەکان ئەوە دەردەخەن کە ئەم شارە لە کۆنەوە ڕۆڵێکی گرنگی لە پێشهاتە سیاسی و کولتوورییەکانی کوردستاندا بینیوە.
کرماشان
کرماشان یەکێک لە گەورەترین شارەکانی ڕۆژئاوای ئێران و ناوەندی پارێزگای کرماشانە. ئەم شارە نەک تەنها لە ڕووی ژمارەی دانیشتوان بەڵکو لە ڕووی مێژوو و کولتووریشەوە جێگە و پێگەیەکی تایبەتی هەیە. کرماشان دەکەوێتە سەر ڕێگای مێژوویی “جاددەی ئاوریشم” و ئەمەش وایکردووە بە درێژایی مێژوو ببێتە شوێنی ئاڵوگۆڕ و بەریەککەوتنی کولتووری نێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا.
کوردەکانی کرماشان بە زاراوە و داب و نەریتە هەمەچەشنەکانیان، بەشێکی گرنگ لە شوناسی کولتووری ئەم شارە پێکدێنن. هەروەها کرماشان بە هۆی شوێنەوارە مێژووییە بەناوبانگەکانی لەوانە تاق ئەوسان و بێستوون، ساڵانە گەشتیارێکی زۆر بۆ لای خۆی ڕادەکێشێ.
ئیلام
پایتەختی پارێزگای ئیلام شارێکە بە هەمان ناو کە کەوتووەتە ڕۆژئاوای ئێران و زۆربەی زۆری دانیشتووانی کوردن. ئیلام بە سروشتی شاخاوی و گەشاوە و مێژووی کۆن و خەڵکی میواندۆست ناسراوە. ئیلام لە ڕابردوودا بە هۆی هەڵکەوتە سنوورییەکەیەوە لە ڕووی ستراتیژییەوە گرنگی زۆری بووە و تا ئێستاش بە یەکێک لە دەروازەکانی نێوان ئێران و عێراق دادەنرێت.
کولتوری کوردی لە ئیلامدا بە مۆسیقا و جلوبەرگی تایبەت و ئاهەنگی نەریتی بە ڕوونی دیارە و ئەم تایبەتمەندیانە شوناسێکی ناوازەی بە شارەکە بەخشیوە.
پاوە
پاوە یەکێک لە شارە جوانەکانی کوردستانی ئێرانە کە دەکەوێتە پارێزگای کرماشان و بە هۆی پێگەی جوگرافیایی و تەلارسازی پلیکانییەوە ناسراوە. شارەکە نەک هەر بە ناوەندی هەورامان ناسراوە، بەڵکو چەن گوندێکی مێژوویی و سەرسوڕهێنەر وەک هەجیج، نەودوشە، شەمشێر لەخۆدەگرێت کە هەریەکەیان لە جێ خۆیدا شوێنێکی گرنگی گەشتیارییە، بەجۆرێک کە لەم ساڵانەی دواییدا بوونەتە شوێنێکی سەرەکی بۆ گەشتەکانی نەورۆز.
پاوە لە ڕووی فەرهەنگ و ئائینیشەوە لە نێو کورددا پێگەیەکی تایبەتی هەیە و هەمیشە وەک سیمبولی ڕەسەنایەتی و بەرخۆدان ناسراوە. سروشتی پاک و خاوێنی، ڕووبار و شاخ و شێوازی ژیانی نەریتی گوندنشین، پاوەی کردووە بە یەکێک لە گرنگترین ناوەندە فەرهەنگی و سروشتییەکانی کوردستانی ئێران.
مەریوان
شاری مەریوان دەکەوێتە ڕۆژئاوای پارێزگای کوردستان و لەسەر سنووری ئێران و عێراقە، شارێک کە بە هۆی گولی زرێوار و سروشتی گەشاوەی، ناوبانگی دەرکردووە. مەریوان جگە لە پێگەی ئابووری و سنووری، لە ڕووی کولتووری و گەشتیاریشەوە گرنگییەکی تایبەتی هەیە.
چەن گوندێکی جوان لەوانە هەورامان تەخت و بڵبر و دزڵی لە دەوروپشتی ئەو شارەدا هەڵکەوتوون کە هەریەکەیان نیشانەی تەلارسازی و ژیانی نەریتی کوردی پێوە دیارە. بوونی بازاڕی سنووری، پیشەی دەستی هەمەچەشن و فێستیڤاڵە فەرهەنگییەکان وایکردووە مەریوان ببێتە یەکێک لە ناوەندە گرنگەکانی گەشتیاری و فەرهەنگی لە کوردستاندا.
بانە
بانە شارێکە کە دەکەوێتە باکووری ڕۆژئاوای پارێزگای کوردستان و بە سروشتی شاخاوی و قەرەباڵغی بازاڕەکانی ناوبانگی دەرکردووە. بە هۆی نزیکبوونی بۆ سەر سنوور و بوونی بازاڕە سنوورییەکان، ئەم شارە بووەتە یەکێک لە ناوەندە بازرگانییە گرنگەکانی ڕۆژئاوای ئێران و ساڵانە گەشتیارێکی زۆر بۆ بازاڕکردن و کاروبار دەچنە ئەوێ. بانە جگە لە پێگەی ئابووری، سروشتێکی زۆر جوانی هەیە لەگەڵ دارستانی چڕ و شاخی گەشاوە، کە بە تایبەتی لە وەرزی بەهار و هاویندا زۆر جوان و سەرنجڕاکێشە.
فەرهەنگی کوردی لە شاری بانەدا بە زۆری دەبینرێت و لە ئاهەنگ و مۆسیقا و جلوبەرگی ناوخۆییدا بە ڕوونی دیارە، هەروەها گوندەکانی دەوروبەری بانە بە تەلارسازی نەریتی و ژیانی گوندنشینی بەشێک لە ڕەسەنایەتی کوردستانیان بە زیندووی ڕاگرتووە. تێکەڵێک لە ئابووری چالاک و میراتی دەوڵەمەندی فەرهەنگی وایکردووە کە بانە ببێتە شارێکی گرنگ و کاریگەر لە نێو شارە کوردنشینەکانی ئێراندا.
قەسر شیرین
قەسر شیرین شارێکی سنوورییە کە دەکەوێتە ڕۆژئاوای پارێزگای کرماشان و لە کۆنەوە بە هۆی هەڵکەوتەی جوگرافی و کولتوورییەوە وەک شوێنێکی تایبەت دێتە ئەژمار. ئەم شارە لە سەردەمی ساسانیەکاندا یەکێک لە ناوەندە گرنگەکانی حکومەت بووە و شوێنەوارگەلێک وەک کۆشکی خەسرەو پەرویز و پەرستگەکانی کەونارای تاکوو ئێستاش نیشانەی مێژووی پڕ لە شەرەف و شانازی ئەو شارەن.
ئەمڕۆکەش قەسر شیرین بە هۆی نزیکی بۆ سەر سنووری عێراق ڕۆڵێکی بەرچاوی لە ئاڵوگۆڕی بازرگانی و ئابووریدا دەبینێت و بە یەکێک لە ڕێگا سەرەکییەکان بۆ پەیوەندی نێوان ئێران و دراوسێی ڕۆژئاواییەکان دادەنرێت. سروشتی گەرم و دارخورمای گەشاوەی دەوروبەری شارەکە دیمەنێکی جیاوازی پێبەخشیوە و دەرکەوتنی زۆر لە عێراق دەچێت.
بۆ کام شار گەشت بکەین؟
ئەگەر بڕیارت داوە گەشت بۆ ئێران بکەیت، بژاردەی جۆراوجۆرت لەبەردەستدایە. شارە کوردنشینەکانی ئێران هەرکامەیان تایبەتمەندی خۆیان هەیە و دەتوانن شوێنێکی جیاواز بن بۆ سەفەرکردن. بۆ گەڕان لە بازاڕەکاندا و کڕینی کەل و پەل، بانە یان مەریوان هەڵبژاردەیەکی باشن بەهۆی بازاڕە سنوورییەکانەوە. ئەگەر ئارەزووی مێژوو و شوێنەوارە کۆنەکانت هەیە، کرماشان بە تاق ئەوسان و بێستوونەوە، هەروەها قەسر شیرین لەگەڵ شوێنەواری ساسانییەکان، دەتوانێت ببێتە شوێنی مەبەست.
شاری پاوەش بە تەلارسازی پلیکانی و گوندە مێژووییەکانی، بژاردەیەکی زۆر باشە بۆ ئەوانەی کە کولتوور و ژیانی نەریتی و بێگومان سروشتی پاک و خاوێنیان خۆشدەوێت. سنە وەک ناوەندی فەرهەنگی کوردستانی ئێران شوێنێکی باشە بۆ ئاشنابوون بە مۆسیقای کوردی، کاری دەستی و هەروەها ناسینی زیاتری کولتووری کوردەواری.
No Comment! Be the first one.