چاویارنیوز _ گوندی دزڵی سەر بە شارۆچکەی سەوڵاوایە لە پارێزگای کوردستان و 115 کیلۆمەتر لە شاری سنەوە دوورە. بە پێی گوتەی خەڵکی ناوچەکە، ئەو گوندە لە کۆندا نێوی “دێز” بووە کە لە فەرهەنگی کوردی هەوراماندا بە واتای قەڵا دێت. لەبەر ئەوەی کاتێ دەچیتە ناو ئەم گوندە، هەردوو لای ڕێگاکە وەکوو دەروازەی زۆر گەورە و سەرنجڕاکێش لە بەردی سرووشتی چی کراوە، دزڵی بە دەروازەی سروشتی پاک و سەرنجڕاکێشی ناوچەی هەورامان دادەنرێت.
گوندی دزڵی لە ڕووی جوگرافییەوە لە گوندەکانی دیکەی دەوروبەری گەورەترە و لە ڕووی گەشتیارییەوە دۆخێکی تاڕادەیەک باشتری هەیە.
سروشتی گوندی دزڵی
سروشتی گوندەکە زۆر سەرسوڕهێنەرە، بە تایبەت لە وەرزی بەهاردا، کە سەوزایی و کانیاو و گوڵی ڕەنگاوڕەنگ تا ئەو شوێنەی چاو کاردەکا دەبینرێت. گوندی دزڵی دەکەوێتە نێو چیاکانی دەڵەمەرز، مەهدی، داڵانی، و کەمانجەڕ، ئەمەش وایکردووە زۆرێک لە شاخەوانانی شارەکانی دەوروبەری بێنە ئەم گوندە بۆ بەدەستهێنانی ئەزموونێکی جوانی شاخەوانی. هەروەها لە گوندی دێزڵیدا چەند تەپۆڵکەیەکی دێرینی مێژوویی بوونی هەیە کە بەداخەوە تا ئێستا تۆمار نەکراون و هیچ تابلۆ و زانیارییەک لەسەریان دانەنراوە.
ڕۆژانی هەینی لە وەرزی بەهاردا، فێستیڤاڵەکانی مۆسیقای ناوخۆیی لە شاری دزڵی بەڕێوەدەچن کە لەلایەن خەڵکی خۆیانەوە ڕێکدەخرێن و بینینی سەدان کەس بە جلوبەرگی ڕەنگاوڕەنگی کوردییەوە کەشێکی زۆر باش و جوان لەم گوندەدا دروست دەکات. ساڵانە لە هەمان کاتدا لەگەڵ ڕێوڕەسمی پیرشالیار، فێستیڤاڵێک بە ناوی “لاوان و سروشت” لە شاری دێزلیش بەڕێوەدەچێت.
زمان و زاراوەی خەڵکی دێزلی
خەڵکی گوندی دزڵی بە زمانی کوردی “گۆڕانی” یان هەمان “هەورامی” قسە دەکەن، کە یەکێکە لە لقەکان یان زاراوە کۆنەکانی زمانی کوردی. داهاتی خەڵکی گوندەکە لە ڕێگەی ئاژەڵداری و کشتوکاڵ و باخداری و کاری دەستییەوە دابین دەکرێت.
گوێز، ترێ، سێو، گێلاس و قەیسی بەرهەمی باوی باخەکانی ئەم ناوچەیەن، هەروەها بەرهەمە شیرەمەنییە جۆراوجۆرەکان و زەیتی خۆماڵیش لەو گوندەدا بەرهەم دەهێنرێن.
شوێنە سەرنجڕاکێشەکانی گوندی دزڵی لە سەوڵاوا
دزڵی بە سروشتی جوان و شایستە و هەبوونی چەندین شوێنی سەرنجڕاکێشی مێژوویی و سروشتی، دەتوانێت شوێنێکی گەشتیاری سەرنجڕاکێش بێت بۆ ئارەزومەندانی سروشت و بە تایبەت بۆ شاخەوانان. گەرووی دەربەندی دزڵی، کانیاوی دزڵی، کانی خان، چیای شاهو، مزگەوتێکی زۆر کۆن و مێژوویی گوندەکە، سەهۆڵبەندانێکی سروشتی، تاڤگەی وەرزی، ناوچەی گەشتیاری داڵانی و گۆڕستانێکی مێژوویی، لە شوێنە سەرنجڕاکێشەکانی ئەم گوندەن.
هەروەها بخوێنەوە: شارە کوردەکانی ئێران بناسە
سروشتی جوانی گوندەکە و ڕووەکی دەرمانی و کانی سروشتی و باخچە گەشاوەکانی دزڵی ساڵانە گەشتیارێکی زۆر بەرەو لای خۆیان ڕادەکێشن.
باشترین کاتی گەشتکردن بۆ دزڵی
دزڵی بەهۆی کەشوهەوای شاخاوییەوە لە وەرزی پاییز و زستاندا زۆر سارد و بەفراوییە. بەڵام لە وەرزە گەرمەکاندا کەش و هەوایەکی خۆش و فێنکی و هەیە. بۆیە باشترین کات بۆ گەشتکردن بۆ ئەم گوندە بەهار و هاوینە.
ئەگەر بەدوای شوێنێکی سەلامەت و ئارامدا دەگەڕێیت بۆ مانەوە لەم گەشتەدا باشتر وایە سەردانی شوێنە گەشتیارییەکان و خانووە ڕەسەنەکانی ئەم گوندە بکەیت بۆ ئەوەی یادەوەرییەکی سەفەری خۆش و سەرنجڕاکێش بۆ خۆت و هاوڕێکانت دابین بکەیت.
شاخە بەرز و گونجاوەکان بۆ شاخەوانی لە دەڤەری دێزڵیدا
چیای داڵانی
ئەم شوێنە سەرنجڕاکێشە سروشتییە کە لە مەودای ١٢ کیلۆمەتری لە باشووری ڕۆژئاوای گوندەکەوە هەڵکەوتووە، دەکەوێتە ئەوپەڕی باکووری ڕۆژئاوای ناوچەی هۆرامان. ئەم شاخە کە بەرزییەکەی دەگاتە ٣٢٠٠ مەتر، بە یەکێک لە شوێنە سەرنجڕاکێشە سروشتییەکانی پارێزگای کوردستان دادەنرێت.
شاخی شاهو
ئەم شاخە، کە بەشێکە لە زنجیرە چیای زاگرۆس، لە مەودای ١٩ کیلۆمەتری گوندی دزڵیدا هەڵکەوتووە. شاخی شاهو کە بەرزییەکەی دەگاتە ٣٤٠٠ مەتر لە ئاستی دەریاوە بە یەکێک لە بەرزترین شاخەکانی ئەم ناوچەیە دادەنرێت. ئەم زنجیرە چیایە درێژییەکەی ٧٥ کیلۆمەترە و پانییەکەی ١٥ کیلۆمەترە کە دوو لووتکەی زەواڵی و نووری تێدا هەڵکەوتووە.
ڕووەکی هەمەچەشن و جۆراوجۆری ئاژەڵ و بوونی کانیاو و لەوەڕگە وایکردووە ئەم چیایە ببێتە یەکێک لە گرنگترین و بەناوبانگترین چیاکانی ناوچەی هەورامان.
شاخی دەڵەمەرز
شاخی دەڵەمەرزە بە، بەرزی ١٩٣٠ مەتر، دەکەوێتە ڕۆژئاوای گوندەکە و سەرچاوەی ڕووباری چەمی شیانە. ئەم شاخە لە ڕۆژئاواوە دەچێتە پاڵ چیای مۆجات.
چیای مەهدی
چیای مەهدی زۆر جوانە و پڕە لە ڕووەکی دەرمانی جۆراوجۆر لەوانە مارشماڵۆ، ڕازیانە، پوونە، جاترە، ڕەشکە، ئۆریگانۆ، خاکشیر، شیرین بەیان و ژمارەیەکی زۆر دەوەن، کە دەتوانرێت وەک سەرچاوەی دەرمانی گیایی ئاماژەی پێبکرێت.
شایەنی باسە گوندی دزڵی شوێنی لەدایک بوونی مەحمودخان دزڵی و مەڵا حەسەن دزڵی بووە، هەروەها گۆڕی مەڵا حەسەن دەزلیش لەم گوندەدایە. جگە لەوەش 12 لە هاوڕێیانی پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) لەم گوندەدا شەهید بوون و هەر لەوێشدا نێژراون. گۆڕستانی گوندی دزڵی بە یەکێک لە جوانترین و کۆنترین شوێنە گەشتیارییەکانی دزڵی دادەنرێت.
No Comment! Be the first one.