چاویارنیوز – داهاتووی هەر بازاڕێکی ماڵی لە هەر شوێنێکی جیهاندا، لە هەر جورێک کە بێت، بەندە بە زۆر ڕووداو و هۆکارەوە. بازاڕی دۆلار و زێڕ لەعیراقیشدا لە ژێر کاریگەری چەندین هۆکاردایە کە هەریەکەیان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لەدیاریکردنی گەشەکردن یان بەرزبوونەوەیدا.
ئەم داهاتووە بەندە بە ڕووداوەکانەوە لەوانە شەڕی ناوچەیی، پەسەندکردنی یاسای جۆراوجۆر لەلایەن حکومەتەکانەوە، ئاستی وەبەرهێنانی کۆمپانیا گەورەکان و هۆکارەکانی تر. لێرەدا، ئێمە بەنیازین داهاتووی ئەم بازاڕە گەورەیە شیبکەینەوە و پێداچوونەوەی بۆ بکەین بە لەبەرچاوگرتنی ڕووداوەکانی ئەم دواییانەدا.
ئاسایشی بازاڕە ماڵییەکان لەهەرێمی کوردستان
یەکێک لەبابەتە گرنگەکانە لە هەڵسەنگاندنی ئایندەی بازاڕی زێڕ و دۆلار، تاوتوێکردنی ڕەوشی ئاسایشی ئابوورییە لە هەرێمی کوردستان. بە لەبەرچاوگرتنی نزیکی هەرێم لەگەڵ وڵاتانی خاوەن ئاستەنگی ئەمنی، کێشە سیاسییە ناوچەییەکان کاریگەری بەرچاویان لەسەر هەڵسوکەوتی وەبەرهێنەران و نرخی دراودا هەیە.
هەر گرژی و ململانێیەک لە ناوچە دراوسێکاندا ڕاستەوخۆ دەبێتە هۆی زیادبوونی خواست لەسەر دراوی بیانی و زێڕ وەک سەرمایەی پارێزراو. سەرەڕای ئەوەش، ئاستی متمانەی خەڵک بە سیستەمی بانکی، سیستەمی حەواڵە و نرخی فەرمی دراو، کاریگەری لەسەر بڕیاری خەڵک بۆ کڕین و فرۆشتنی ئەم سەرمایانە هەیە.
هۆکاری جۆراوجۆر لەبازاڕی زێڕ و دۆلاری کوردستاندا
بازاڕە ماڵییەکانی هەرێمی کوردستان وەک ئەوانی تر کاریگەری کۆمەڵێک فاکتەریان لەسەرە کە هەریەکەیان ڕۆڵی سەربەخۆ دەگێڕن لەگەڵ ئەوەشدا، هەندێکیان ڕۆڵی تەواوکەر دەبینن لە دیاریکردنی پرۆسەی نرخدا. بە شێوەیەکی گشتی، گرنگترین ئەم هۆکارانە بریتین لە:
1. بەردەوامی شەر لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا
2. بڕی یەدەگی زێڕ و دراوی بانکی ناوەندی عێراق
3. پەیوەندییە بازرگانییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ تورکیا و ئێران و وڵاتانی تردا
4. ئاستی ئاسایشی ناوخۆیی سیاسی و ئابووری لە هەرێمدا
5. ڕێژەی هەڵئاوسان له عێراق و لە ناوچەکەدا
6. قەبارەی حەواڵەی دراو و هاتنی سەرمایەی بیانی.
ئەم شەش هۆکارە لەگرنگترین پاڵنەرەکانن کە ڕاستەوخۆ کاریگەرییان لەسەر ئاراستەی بازاڕی دراو و زێڕ لەهەرێمی کوردستاندا هەیە. لەگەڵ ئەوەشدا هۆکاری گرنگی تریش هەیە، لەوانە دۆخی داهاتی نەوت و سیاسەتی ماڵی حکومەتی ناوەندی عێراق و هەڵسوکەوتی وەبەرهێنەرە وردەکان.
لە درێژەی وتارەکەدا لەسەر هەریەک لەم شەش هۆکارە سەرەکییە بە وردی دەکۆڵینەوە بۆ بەدەستهێنانی تێگەیشتنێکی ڕوونتر لە کاریگەرییان لەسەر داهاتووی بازڕی دراو و زێڕ.
شەڕی بەردەوام لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا
یەکێک لەگرنگترین هۆکارەکانی کاریگەر لەسەر نرخی دۆلار و زێڕ لەهەرێمی کوردستاندا شەڕ و گرژییە سەربازییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە. لە چەند مانگی ڕابردوودا، ململانێیەکی بەرفراوان لە نێوان ئێران و ئیسرائیلدا ڕوویدا و لە ئەنجامدا هێرشی ئاسمانی و بۆمباران و نائارامی لە ناوچەکەدا، کە ئەم ململانێیانە نەک تەنها هەڕەشەیە لەسەر سەقامگیری سیاسی ناوچەکە، بەڵکو خواست لەسەر سەرمایەی ئەمن وەک زێڕ و دۆلار لە بازاڕەکانی ناوچەکەدا زیاد دەکات.
بازاڕی زێڕ و دۆلار هەمیشە هەستیارە لە بەرامبەر هەڕەشە جیۆپۆلەتیکییەکاندا. هەر کاتێک سێبەری جەنگ یان نائارامی بەسەر ناوچەیەکدا دابێت، خەڵک دەیانەوێت سەرمایەی خۆیان بگۆڕن بۆ دراوی بیانی یان زێڕ بۆ پاراستنی بەهای پارەکانیان. سەرەنجام ئەم ململانێیانە ڕاستەوخۆ دەبنە هۆی دابەزین و بەرزبوونەوەی توندی نرخی داراییەکان لەبازاڕەکانی عێراق و هەرێمی کوردستاندا.
ئاستی یەدەگی زێڕ و دراوی بانکی ناوەندی عێراق دۆخی یەدەگی زێڕ و دراوی بیانی کە ڕادەستی بانکی ناوەندی عێراق کراوە ڕۆڵی سەرەکی دەبینێت لە پاراستنی هاوسەنگی بازاڕدا. هەرچەندە بڕی ئەم یەدەگانە زیاتر بێت، بانکی ناوەندی توانای زیاتری هەیە بۆ بەڕێوەبردنی نرخی دراو و ڕێگری لە بەرزبوونەوەی خێرای نرخی دۆلار و پاڵپشتی کردنی بەهای دینار. لەم ساڵانەی دواییدا، کەمبوونەوە و زیادبوونی ئەم یەدەگانە بەخێرایی لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستاندا ڕەنگدانەوەی بووە و کاریگەری لەسەر نرخی دۆلار و زێڕ داناوە.
لە حاڵەتی کەمبوونەوەی یەدەگدا، بانکی ناوەندی ناتوانێت خواستی بازاڕ لەسەر دراوی بیانی دابین بکات، ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار. ئەم مەسەلەیە لەهەرێمی کوردستان بەرجەستەترە چونکە پشتبەستن بەدۆلار زۆرە و متمانەی خەڵک بەسیستمی ماڵی لاوازترە ڕوونکردنەوەی بڕ و جۆری ئەم یەدەگانە بەتایبەتی لەکاتی قەیرانەکاندا ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لەسەقامگیریی سایکۆلۆژی بازاڕدا.
پەیوەندییە بازرگانییەکانی هەرێم لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ
ئابووری هەرێمی کوردستان تا ڕادەیەکی زۆر پشتی بە هاوردەکردن بەستووە. پەیوەندییە بازرگانییەکان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بەتایبەتی تورکیا و ئێران و سوریا ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر دۆخی بازاڕی دراو و زێڕ دادەنێن. هەر پچڕانێک لەم پەیوەندییانەدا چ بەهۆی سزاکان بێت یان کێشەی سیاسی یان ئەمنی دەتوانێت هەناردەی کاڵا کەم بکاتەوە و گوشاریش لەسەر بازاڕی دراو زیاد بکات.
بۆ نموونە ئەگەر هەناردەکردنی تورکیا بۆ هەرێم کەم ببێتەوە یان هەناردەکردنی دارایی نێوان هەرێم و ئێران پەکی بکەوێت ئەوا خواست لەسەر دۆلار بۆ دابینکردنی هاوردەکردن زیاد دەکات و ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار و زێڕ. بۆیە سەقامگیری و بەردەوامی لە پەیوەندییە بازرگانییەکانی دەرەوە بە یەکێک لە کۆڵەکەکانی پاراستنی هاوسەنگی ئابووری هەرێمی کوردستان دادەنرێت.
ئاستی ئاسایشی سیاسی و ئابووری ناوخۆیی هەرێم
ناسەقامگیریی ناوخۆیی یەکێکە لەهۆکارە سەرەکییەکانی دابەزینی بازاڕ لەهەرێمی کوردستاندا. لەم چەند ساڵەی دواییدا کێشە لەپرۆسەی پێکهێنانی حکومەتی خۆجێی و ناکۆکی نێوان لایەنەکان و تەنانەت ناڕەزایەتی خەڵک بەهۆی دواکەوتنی مووچەی فەرمانبەران و گەندەڵی ئیداریی، هەموو ئەم کێشانە بووەتە هۆی کەمبوونەوەی متمانەی گشتی خەڵک و زیادبوونی مەیل لەسەر هەڵگرتنی سەرمایە لە شێوەی زێڕ و دۆلار.
کاتێک هاوڵاتیان متمانەیان بە ئایندەی ئابووری هەرێم نەبێت ئەوا پارەی خۆیان دەگۆڕنەوە بۆ زێڕ و دراوی بیانی. ئەم ڕەفتارە بە شێوەی زنجیرەیی بازاڕ دەشێوێنێت. ئەگەر ئاسایشی سیاسی و سەقامگیریی بەڕێوبەرایەتی بەرز ببێتەوە ئەوا وەبەرهێنەری ناوخۆیی و بیانی متمانەی زیاتریان دەبێت و ئەم بابەتە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی خواست لەسەر دراو و زێڕ.
ڕێژەی هەڵئاوسان لە عێراق و ناوچەکەدا
هەڵئاوسان یەکێکە لە گرنگترین نیشاندەرە ئابوورییەکان کە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر بازاڕە ماڵییەکان دادەنێت. لە هەلومەرجی هەڵئاوساندا، بەهای دراوی نیشتمانی دادەبەزێت و خەڵک پەنا دەبەنە بەر سەرمایەی بەنرختر وەک زێڕ و دۆلار بۆ پاراستنی توانای کڕین. هەرێمی کوردستانیش له ماوەی ساڵانی ڕابردوودا ڕووبەڕووی شەپۆلی هەڵئاوسان بووەتەوە بەتایبەتی له بواری هاوردەی کاڵادا.
هۆکاری سەرەکی ئەم هەڵاوسانە زۆرجار دابەزینی نرخی جیهانی، بەرزبوونەوەی تێچووی گواستنەوە، یان دابەزینی بەهای دیناری عێراقی بووە. کاتێک هەڵئاوسان بەرز دەبێتەوە کڕین و فرۆشتنی دۆلار و زێڕ لە بازاڕدا گەشە دەکات و خودی ئەم خواستەش دەبێتە هۆی دووبارە بەرزبوونەوەی نرخەکان کۆنتڕۆڵکردنی رێژەی هەڵئاوسان کلیلی دامەزراندنی سەقامگیریی ڕێژەییە لە بازاڕدا.
قەبارەی حەواڵەی دراو و هاتنی سەرمایەی بیانی
هاتنی دراو لە ڕێگەی حەواڵەی کرێکارانی کۆچەر یان وەبەرهێنەرانی بیانی یەکێکە لە سەرچاوە سەرەکییەکانی دابینکردنی دۆلار لە بازاڕی ناوخۆدا. هەرچەندە ئەم هاتنە جێگیرتر و زیادتر بێت، دابینکردنی دراو زیاتر دەبێت و فشاری نرخی کەم دەبێتەوە. بەپێچەوانەوە، کەمبوونەوەی حەواڵەکان یان دەرچوونی سەرمایە لەهەرێمەوە دەبێتە هۆی کەمی دۆلار لەبازاڕدا و دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخەکان.
لەم ساڵانەی دواییدا، ئاڵوگۆڕی سیاسی و ئەمنی بووەتە هۆی کەمبوونەوەی ڕاکشانی سەرمایەی بیانی لە هرێمدا، سەرەڕای ئەوەش، زۆرێک لەو خێزانانەی کە پێشتر لە هەرێمەوە کۆچیان کردبوو بۆ ئەوروپا بەهۆی بارودۆخی ئابووری نالەباری ئەوروپا ڕادەی حەواڵەی خۆیان کەمکردۆتەوە. بۆ مسۆگەرکردنی سەقامگیری لە بازاڕی دراو و زێڕدا، پێویستە حکومەتی خۆجێی سیاسەتی ڕاکێشانی وەبەرهێنان و ئاسانکاری گواستنەوەی دراو پەیڕەو بکات.
دوایین وتە
شیکردنەوەی داهاتووی بازاڕی زێڕ و دۆلار لە هەرێمی کوردستان پێویستی بە لێکۆڵینەوەیەکی وردە لە هۆکارە گرنگەکانی کاریگەری ناوخۆیی و دەرەکی هەیە. ئەم بازاڕە هەم لە ڕووی قازانج و زیانی وەبەرهێنەران و هەم لە ڕووی کاریگەری دەروونی لەسەر خەڵک گرنگییەکی زۆری هەیە. لەم ساڵانەی دواییدا بەهۆی ئاڵوگۆڕی سیاسی لە سەر ئاستی ناوچەکەدا و گۆڕانکاری لە هەڵسوکەوتی ئابووری خەڵکدا، هەڵاوسانی بەرچاوی نرخی دراو و زێڕ بە زۆری دەبینرێت. بۆیە بۆ وەبەرهێنان لەم بازاڕەدا ئامۆژگاری دەکرێت چاودێری هەموو ڕووداوە گرنگەکانی ناوخۆ و دەرەوەی وڵات بکرێت.
No Comment! Be the first one.